Meningokok Hastalıkları ve Aşılama
Tüm dünyada yaygın görülen meningokok hastalıkları Neisseria meningitidis isimli bakteri tarafından oluşur. Bu bakteri erişkinlerde ve çocuklarda menenjit ve septiseminin en önemli ve en sık nedenlerinden biridir. Hastalık hızlı ve ağır seyri nedeniyle yaşamı tehdit eder, ciddi sekel ve ölümlerle sonuçlanabilir. Ateş ve basit solunum yolu enfeksiyonu ile başlayan hastalık, menenjit (beyin ve omuriliği saran zarın iltihabı) ve kan iltihabına daha nadir olarak zatürre, kalp ve eklem iltihabına da neden olabilir. En iyi şartlarda tedaviye rağmen yüksek ölüm oranları, yaşayan kişilerde de nörolojik bozukluklar, uzuv kayıpları ve işitme bozuklukları gibi önemli sekeller görülebilir.
Hastalık başlangıçta üşüme, titreme, ateş, halsizlik, burub akıntısı, kas ağrıları, güçsüzlük, kusma ishal gibi özellikli olmayan semptomlarla ortaya çıkar. Bu bulgular nedeniyle hastalığın başlangıçta tanınması zor ve yanıltıcıdır, spesifik belirtiler ortaya çıktığında ise tedavi için geç kalınmış olabilir. Bir kısım hastada ise bakteri deri ve mukozalara yayılan döküntülere neden olur, kısa zamanda şok ve ölüme yol açan ağır enfeksiyon tablosuna dönüşür. Aslında korkutucu olan hastalığın sıklığı değil ağır seyridir.
Hastalığın bulaşmasında tek kaynak insandır. Meningok bakterisi, kişiden kişiye, temas ya da öksürme, hapşırma sırasında ağızdan yayılan hava veya damlacık yoluyla bulaşır. Geçirilmiş viral enfeksiyon, kalabalık aile, aktif ya da pasif sigara içimi enfeksiyon riskini arttırır. Menenjit bakterisi soğuk algınlığı veya grip mikropları kadar bulaşıcı değildir. Meningokok hastasıyla sıradan temasla veya basit nefes alıp vermekle bakteri bulaşmaz, yakın ve uzun süreli temas gerekir. Ev halkı, oda arkadaşları veya hastanın ağız sekresyonlarıyla (tükürük ve damlacıklar) doğrudan teması olan kız veya erkek arkadaş gibi insanların enfeksiyona yakalanma riskleri daha yüksektir. Enfekte olan bir çok kişide hastalık belirtileri gelişmez. Bu kişiler taşıyıcı olarak diğer insanlar için enfeksiyon kaynağı haline gelirler. Meningokoklar bulaşı takiben, kısa sürede taşınır veya 1-14 gün içerisinde invazif hastalığa dönüşebilir.
Meningokok menenjiti her mevsimde görülse de ilkbahar, kış mevsimlerinde sıklığı artar. Genel olarak hastalık sıklığı yaşam boyu 3 kez artış gösterir: anneden geçen koruyucu antikorların tükendiği 1 yaş altı bebeklik, nazofarengeal taşıyıcılığın yüksek olduğu adolesan ve immün sistemin zayıfladığı 65 yaş üstü yaşlılık dönemi. Ancak meningekok salgınlarında hastalığın en sık görüldüğü yaş 2 ay ile 2 yaş arasıdır.
Meningokokal hastalık sıklığı dünyada, Sahra altı Afrika olarak adlandırılan Afrika kıtasının ortasında menenjit kuşağında en yüksektir. Özellikle bu bölgeden olmak üzere, diğer ülkelerden gelen milyonlarca Hac ve Umre ziyaretçisinin bulunduğu kalabalık topluluklar, önleyici tedbirlerin alınmaması durumunda meningokok hastalığının bulaşması için uygun bir ortam oluşturur. Ayrıca Askeri birlikler, okul yatakhaneleri ve hapishane gibi toplu yaşanılan yerler de hastalığın yayılmasına neden olabilir.
Tüm bulaşıcı hastalıklarda olduğu gibi, sık el yıkanması meningokok hastalığının önlenmesinde en önemli korunma yöntemidir. Ayrıca, önleyici tedbirler olarak; öksürme, hapşırma durumunda ağız ve burnun kapatılması, havlu, bardak vb. kişisel malzemelerin paylaşılmaması önem taşır. Hastalığa karşı aşı uygulanması ise meningokok enfeksiyonlarından korunmada en önemli basamaktır.
Meningekok Hastalıklarının hastalık etkeni 13 alt tipi bulunmuş olsa da dünyada en sık hastalık etkeni olan alt tipleri A, B, C, W135 ve Y olarak adlandırılan tiplerdir.
Meningokok aşısı dünyada uzun yıllardır kullanılmakta ve hastalığın yaygın olarak görüldüğü coğrafyalarda 30 ülkede rutin aşı takviminde yer almaktadır. Ülkemizde 2013 yılından beri 4 alttip içeren (A, C, W135, Y) Meningokok aşısı (Menactra, Menveo, Nimenrix) özel aşı kapsamında uygulanmaktadır. B serotipi bu aşıların içinde olmadığından B tipi meningokok hastalığından korunma için geliştirilen Bexsero aşısı 2018 yılı Kasım ayı itibariyle Türkiyede ruhsat alarak özel aşı takvimine eklenmiştir.
Menveo :Men A, C, W135, Y alt tiplerini içerir. 2 ay ve sonrası kullanımı için onayı bulunmaktadır. 2.,4.,6. ve 12-16.ay arasında olmak üzere toplam 4 doz uygulanır. 2 yaş üstü çocuklarda ve erişkinlerde ise aşı tek doz olarak kas içine uygulanır.
Menactra: Men A, C, W135, Y alt tiplerini içerir. Dünyada 50 ülkede ruhsatlıdır .Ülkemizde 9 ay-55 yaş arasında kasiçi uygulanabilecek formu mevcuttur. Menactra, 9 ay-23 ay arasındaki çocuklarda en az üç ay arayla 2 dozluk seri halinde uygulanır. 2-55 yaş arasındaki kişilerde ise tek doz olarak yapılır.
Nimenrix: Men A, C, W135, Y alt tiplerini içerir. 6-12 haftalık bebeklerde aşılama, 2 ay ara ile 2 enjeksiyon şeklinde uygulanır. 12 aylıkken ise pekiştirme (rapel) doz yapılır. 1 yaşından büyük çocuklarda, ergenlerde ve yetişkinlerde aşılanma tek dozdur.
Bexsero: Men B alt tipini içerir. Aşı ülkemizde 50 yaşa kadar ruhsat almıştır, 2 aylık bebek ile 50 yaş arası her birey bu aşıyı olabilir. 6 ay öncesi başlanan aşılamada 3+1 şeklinde 4 doz; 6-24 ay arası 2+1 şeklinde, en az 2 ay arayla 2 doz ve sonrasında hatırlatma dozu; 24 ay ve sonrası çocuklar ve erişkinler için ise 2 doz olarak uygulanır.
Bexsero aşısı ile beraber özel aşı şemasına uygun olarak diğer meningokok aşılarının yapılmasına da devam edilmelidir. Ayrıca bu aşıların hiç birinin diğer çocukluk çağı aşıları ile birlikte uygulanmasında sorun bulunmamaktadır.
Sonuş olarak, meningokok hastalıkları bulaşma durumunda önemli sekel bırakır ve ölüme neden olabilir. Enfeksiyona karşı koruma amaçlı aşılar ülkemizde de mevcuttur ve güvenle kullanılabilir. Özellikle bağışıklık sistemi yetmezliği olan, dalağı çalışmayan ve HIV hastaları aşılanmalıdır. Hastalığın sık görüldüğü bölgelere seyahat eden kişiler (hacı adayları, Afrika’ya seyahat edenler) , aşısız ya da eksik aşılı popülasyonun yoğun olarak bulunduğu askeri kışla, yatılı okul gibi kurumlarda bulunanlar, mesleki maruziyet riski olan mikrobiyologlar da mutlaka aşılanmalıdır.
Kaynak
1.TURHAN, V., ACAR, A., KILIÇ, A., BUDAK, S., ÖNCÜL, O., HAZNEDAROĞLU, T., & GÖRENEK, L. (2010). BİVALAN (A/C) MENİNGOKOK AŞISI İLE AŞILANMIŞ İKİ OLGUDA NEISSERIA MENINGITIDIS W135’E BAĞLI GELİŞEN MENİNGOKOKSEMİ VE MENENJİT. Mikrobiyol Bul, 44, 473-478.
2.Çelebi, S. (2014). Epidemiology and Prevention of Bacterial Meningitis and Meningococcal Serogroup B Infection/Bakteriyel Menenjitte Epidemiyoloji, Korunma ve Meningokok Serogrup B Enfeksiyonu. Cocuk Enfeksiyon Dergisi, 8(1), 33.
3.Tekin, R. T. (2016). 10-24 yaş arası adölesan ve genç erişkinlerde meningokok taşıyıcılığı sıklığı, serogrup dağılımı ve taşıyıcılık ile ilişkili risk faktörleri ile belirlenmesi.
4.SALMAN, N., & SÜTÇÜ, U. D. M. Meningokok Enfeksiyonları.
5.Somer, A., & Acar, M. (2017). Meningokok Aşıları. Çocuk Dergisi, 17(3), 93-98.
6.Kaba, Ö., & Somer, A. Grup B Meningokok Enfeksiyonları ve Aşılama. Çocuk Dergisi, 19(3), 116-123.
7.Özdemir, H., & Çiftçi, E. (2014). Meningococcal vaccines. J Pediatr Inf 2014; 8: 178, 86.
8.Ladhani, S. N., Ramsay, M., Borrow, R., Riordan, A., Watson, J. M., & Pollard, A. J. (2016). Enter B and W: two new meningococcal vaccine programmes launched. Archives of disease in childhood, 101(1), 91-95.
9.Kaplan, S. L. (2018). Meningococcal Serogroup B Vaccine Immunogenicity in High-Risk Groups: What Are the Implications?. Pediatrics, 142(3), e20180554.
10.Contorni, M., Kazzaz, J., O’hagan, D., Singh, M., & Ugozzoli, M. (2016). U.S. Patent Application No. 15/011,216.
