Seyahat Aşılamaları

Hepimiz bu dünyaya sınırları biz doğmadan belli olmuş bir fanusta geliyoruz ve o yaşadığımız coğrafyanın sık görülen önlenebilir enfeksiyonlarına karşı korunmak için de doğduğumuz andan itibaren ulusal aşı programları ile aşılanıyoruz. Dünyayı keşfetmek için sınırın ötesine çıktığımızda ise alıştığımız ve sağlık konusunda da önlemlerimizi ona göre aldığımız güvenli bölgemizi de terk etmiş oluyoruz. İşte tam bu noktada gideceğimiz lokasyona göre o bölgede görülebilecek enfeksiyonlardan aşı ile önlenebilecek olanlara karşı korunmak da neyse ki elimizde. Bu yazımızda seyahat aşılamaları konusunda bir özet yapmaya çalıştık. Keyifli okumalar diliyoruz.

Seyahat sağlığı yıldan yıla değişen dinamik bir bilim dalıdır. Seyahat edeceklere verilecek öneriler basit bir şekilde anlatılmalı; güncel bilimsel bilgilere ve kılavuzlara dayanmalıdır. Seyahat sağlığı açısından yapılacak müdahaleler seyahat öncesi, sırasında ve sonrasında olmak üzere üç gruba ayrılabilir [1]. Seyahat öncesi müdahalelerden seyahat aşılarına karar verirken iki önemli belirleyici bulunmaktadır. Bunlardan ilki yolculuğa ait özellikler (gidilen yer, zamanı, süresi, seyahat planı gibi), diğeri de yolcuya ait özelliklerdir (yaş, genel sağlık durumu, hamilelik veya emzirme durumu, immün yetmezlik durumu, alerji durumu ve daha önceki aşılama bilgisi). Bilinmelidir ki aşıların yeterli bağışıklık yanıtının oluşması ve gereken aşılama şemasının tamamlanması için seyahatten 4-6 hafta öncesinde kişiler Seyahat Sağlığı Merkezleri’ne başvurmalıdır. Bu merkezlerde hem gerekli bilgilendirmeler kişilere yapılmakta hem de gereken aşılar ücretsiz olarak uygulanıp gene gerekiyorsa koruyucu ilaçlar ücretsiz olarak verilmektedir. Seyahat sağlığı danışma hattını (444 77 34) arayarak da kişiler bilgi alabilmektedir [2].

Seyahat öncesi aşılama kişilerin sağlığını korumanın yanında enfeksiyonların endemik bölgelerden endemik olmayan bölgelere taşınmasını önlemede de önemli rol almaktadır.  Seyahat aşılamalarında tüm seyahat edecek kişilere tek tip bir aşı takvimi uygulanamamaktadır. Kişilerin geçmiş aşılanma hikayeleri, ziyaret edecekleri ülkeler, ne kadar süre gittikleri ülkelerde kalacakları, nasıl bir seyahat planlarının olduğu ve seyahatlerine ne kadar süre kaldığı gibi durumlara göre aşılama programları da şekillenmektedir. Seyahat öncesinde başvuru sırasında kişilerin aşılanma durumları inceleneceği için sağlık sunucular tarafından aslında aşılama açısından bir fırsat olarak da değerlendirilebilir [3]. Birinci basamak hekimleri kişileri seyahat edecekleri bölgelerdeki riskler hakkında bilgilendirmek ve seyahat öncesinde onları aşılamak için uygun pozisyondaki hekimlerdir [4].

Seyahat öncesi aşılamaları üç gruba ayırarak inceleyebiliriz. İlki rutin aşılar, ikincisi seyahat edilen bölgeye göre önerilecek aşılar, üçüncü olarak da zorunlu yapılması istenen aşılar [5]. Rutin aşıları, ulusal aşı takvimimizde olan aşılar oluşturmaktadır. Seyahate çıkacak kişilerin eğer rutin aşı takvimlerinde eksiklikler mevcutsa ilk olarak onlar tamamlanmalıdır. İnfluenza da rutin önerilen aşılar grubunda sayılabilir. Seyahat edilen bölgeye göre önerilecek aşılar ise; japon ensefaliti, kuduz, kenelere bağlı ensefalitler, tifo, kolera ve 1 Mart 2011’den önce doğan kişiler için ek olarak hepatit A ya karşı aşılar sayılabilir. Zorunlu yapılması istenen aşılar ise; sarı humma aşısı, meningokok aşısıdır. Pandemi sürecinde seyahat öncesinde Covid 19 aşılamaları da ayrı bir öneme sahiptir. Centers for Disease Control and Prevention (CDC) Covid 19 aşılamaları konusunda seyahat öncesinde aşı dozların tam olmasını önermektedir [6].

Seyahat öncesinde ilk olarak rutin aşı takviminde eksiklik olan kişilerin eksiklerinin tamamlanması önerilmektedir.

 

RUTİN AŞILAR	AŞI TİPİ	UYGULANMA ŞEMASI	DESTEK DOZU
DaBT	Boğmaca tüm hücre aşısı(IM) Aselüler boğmaca DT ile Tdap (IM) Diferi toksoid (IM) Tetanoz toksoid (IM)	DaBT 2,4,6,8,18 .ay ,4‐6 yaş Tdap:11 yaş	10 yılda bir  Td
Hepatit B	Rekombinant (IM)	0,1,6. aylarda 0,7,21. günlerde, 6 ay sonra	Gerekmez
HİB	Konjuge Aşı (IM)	Tek doz	Gerekmez
İnfluenza	İnaktive (IM)	Tek doz	Yılda bir
KKK	Canlı attenüe (SK)	12.‐15. ay çocuk, 4‐6 yaş arası	Gerekmez
Pnömokok	Polisakkarit aşı (IM) Konjuge aşı (IM)	Tek doz	5 yılda bir
Polio	Polio; inaktive(IM) Poliomyelit canlı (oral)	Hiç aşılanmamışsa 0.,1.,6.  ay 2.,4.,6.,18. aylarda çocuk	Gerekmez
Tüberküloz	Canlı attenüe (deri içine)	Tek doz	Gerekmez
Su Çiçeği	Canlı attenüe(SK)	Tek doz	Gerekmez

 

Rutin aşılar Dünya Sağlık Örgütünün çocukluk çağında yapılmasını önerdiği Genişletilmiş Bağışıklama Programlarında (GBP) yer alan aşılardan oluşur. KKK gibi aşıların eğer kayıtlarına ulaşmak mümkün değilse titre kontrolü yapılmalıdır. Tabloda rutin aşıların özet hali bulunmaktadır [7].

Zorunlu Aşıları kısaca özetlemek gerekirse;

Sarı Humma Aşısı:

Sarı humma hastalığı Orta ve Güney Amerika ile Afrika’nın tropikal bölgelerinde görülmektedir. Fatalitesi yüksek olan sarı humma hastalığından korunmada aşı harici sivrisinekten korunma önlemlerine de dikkat edilmelidir. Sarı humma aşısı canlı viral bir aşı olup tek doz ile ömür boyu koruyuculuk sağlar. Aşının koruyuculuğunun başlaması için kişinin seyahatten en az 10 gün önce aşısı yapılmalıdır. Aşı yapıldıktan sonra Dünya Sağlık Örgütü’nün Uluslararası Sağlık Tüzüğü’ne uygun olarak “Uluslararası Aşı ve Profilaksi Sertifikası” doldurulmalıdır. Bu sertifika aşı yapıldıktan 10 gün sonra geçerlilik kazanır ve ömür boyu geçerlidir.

Aşının yapılmaması gereken durumlar; 9 aydan küçük bebekler, hamile ve emziren kadınlar, bağışıklık sistemi yetmezliği olanlar, timüs hastalığı olanlar, aşı komponentlerine karşı alerjisi olanlar, yumurta alerjisi olanlar, aktif ateşli hastalığı olanlar olarak söylenebilir. Daha önce aşılanmamış 60 yaş üstündeki kişiler hastalığa yakalanma riskleri değerlendirilerek aşılanması önerilir [7].

 

Meningokok Aşısı:

Meningokok aşısı özellikle hac ve umre döneminde Mekke ve Medine’yi ziyaret edecek 2 yaşından büyük kişiler için Suudi Arabistan tarafından istenen koşul olması ile seyahat aşılamalarında en bilinen aşı olmuştur. 2 yaşından küçük çocuklar için de konjuge meningokok aşılaması önerilmektedir. Konjuge ve polisakkarit meningokok aşısı mevcuttur. Her iki aşı da A,C,W-135,Y tipine karşı koruma sağlayabilmektedir.

Önerilen Aşıları özetlemek gerekirse:

Polio Aşısı:

Poliomiyelitin hala mevcut olduğu ülkelere gidecek tüm yolcular aşılanmalıdır. İnaktive Polio aşısı ve Oral Polio aşısı olarak iki tür aşı mevcuttur.

Kişinin önceki aşıları tam ve üzerinden 10 yıl geçmiş ise tek doz inaktive aşı ile aşılanması önerilir. Erişkinde primer aşılama şemasında 0,2,8/14 aylarda 3 doz inaktive polio aşısı (IPV) IM olarak uygulanır [8].

Tetanoz:

Tüm yolcuların aşılanması önerilmektedir.

Difteri:

Tüm yolcular DaBT ile rutin takvimde olan şekilde aşılanmış olmalıdır. 7 yaşından sonra ise Td yapılır.

Tifo Aşısı:

Sanitasyon sorunu olan bölgelerde sık görülen tifo hastalığını önlemek için yüksek riskli bölgelere gidecek kişilere ve özellikle endemik bölgelerde bir ayın üzerinde kalacak kişilere tifo aşısı önerilmelidir. Enjektabl ve oral formda 2 aşı mevcuttur.  Enjektabl tifo aşısı; tek doz IM olarak uygulanır. Koruyuculuğu 7-14 gün sonra başlar. Aşı 2 yaş üzeri kişiler için kullanılabilir.  Her 2 yılda bir tekrar aşılama önerilmektedir. Oral tifo aşısı ise canlı viral aşısı olup günaşırı alınan 4 kapsül içerir. Aşılama seyahatten 7 gün önce tamamlanmalıdır. 6 yaş ve üzeri için kullanılabilir. Aşılama başlangıcından 3 gün önce ve 3 gün sonrasına kadar mefloquine, proguanil ve antibiyotikler kullanılmamalıdır. Bağışıklık sistemi baskılanmış kişilere uygulanmamalıdır. En önemlisi her iki aşı da %100 koruyuculuk sağlamadığından kişiler seyahat süresince yiyecek ve içecek tüketiminde dikkatli olmalıdır.

Hepatit A Aşısı:

Yüksek hastalık riski olan bölgelere gidecek yolculara tavsiye edilir. 6 ay arayla 2 doz aşılama sonrasında en azından 10 yıl koruyuculuk sağlanması bekenmektedir.

İnfluenza Aşısı:

Seyahat, kalabalık ortama giriş artacağı için grip riskini de artıran bir durumdur. İnfluenza aşısı rutin önerilen aşılardan olup riskli bölgelere gidecek yolcular seyahatten 2 hafta önce 1 doz influenza aşısı yaptırmalıdır.

 

Kuduz Aşısı:

Kuduz aşısı temas öncesi koruma ve temas sonrası koruma amaçlı iki farklı şekilde kullanılabilmektedir.

Temas öncesi aşılama, riskli bölgeye seyahat edenlerden özellikle kırsal alanda bulunacak, kamp gibi aktiviteler yapacak kişilere önerilir. 3 doz (0,7,21 veya 28.  günlerde) yapılır. Seyahat sırasında kuduz şüpheli bir hayvanla temas halinde 0. ve 3. Günlerde 2 doz daha aşılama yapılır.

Temas sonrası aşılamada ise 2 türlü aşı şeması mevcuttur. 0.,3.,7.,14. ve 28. günlerde toplam 5 doz olarak uygulanır. Bir de ilk gün 2 doz  ve 7. ve. 21. Günlerde birer doz olmak üzere 4 doz aşılama şeması da mevcuttur.

Kolera aşısı:

Felaket alanlarında, mülteci kamplarında çalışan insani yardım görevlilerine ve sağlık hizmetine ulaşımın sınırlı olduğu ülkelere seyahet edecek kişilere aşı önerilir. 2 yaşından büyüklerde ikinci aşılamadan 6 ay sonra yüksek düzeyde (%86-90) koruma sağlar. 3 yıl sonra ise %50’lerde koruma düzeyi bulunmaktadır.

Primer aşılama 6 yaş ve üzeri için 7-14 gün arayla 2 oral dozdan oluşmaktadır. 2-5 yaş arası çocuklar için ise 3 doz önerilmektedir. Primer aşılamadan 1 hafta sonrasında koruyuculuğun başlaması beklenmektedir. 6 yaşından büyük çocuklar ve yetişkinlerde 2 yıl sonra, 2-5 yaş için 6 ay sonra ek doz önerilir. Aşı 2 yaşından küçük çocuklar için onay almamıştır [3].

Son olarak özel gruplardan gebelik durumunu ele alırsak, ölü veya inaktive aşılar gebelik süresince uygulanabilmektedir; ancak canlı aşılar terapötik risklerinden dolayı gebellik süresince uygulanmamalıdır. Sarı hummaya karşı aşılamada erken gebelik dönemlerinde risk durumu göze alınarak karar verilmelidir [3].

Aile hekimleri olarak seyahat öncesinde bize başvuran hastalara kapsamlı bir bakım ve doğru bir yönlendirme sağlamalıyız. Bu konuda güncel kılavuzları takip etmemiz gerekmekte olup ayrıca farkındalığı arttıracak halk sağlığı medya kampanyaları ile gerekli zaman aralığında uygun aşılamayı sağlamak için hastaları seyahate çıkmadan önce aile hekimleriyle seyahat planlarını görüşmeye teşvik edebilir [4].

İstahed Aşı Çalışma Grubu Üyesi

Dr. Merve Yüzbaşıoğlu

 

KAYNAKÇA

1. Egici MT, Aydoğan FK, Ayazoğlu C, Öztürk GZ. Seyahat sağlığı hizmetlerine güncel yaklaşım. Euras J Fam Med 2019;8(3):91-8.
2. Seyahat Aşıları. https://www.seyahatsagligi.gov.tr/site/asilar: T.C Sağlık Bakanlığı Türkiye Hudut ve Sahiller Genel Müdürlüğü.
3. Organization WH. International Travel and Health2012: 274.
4. Henderson J, Harrison C, Bayram C, Britt H. Travel advice and vaccination. Aust Fam Physician 2015;44(1-2):14-5.
5. Yetkin MA. Seyahat ve Aşılama. 2012 KLİMİK Dergisi.
6. Traveler’s Health. Centers for Disease Control and Prevention 2018.
7. Karaoğlan İ. Seyahat Sağlığında Ne Yapıyoruz? In: Derneği TEHvKM, editor. 7 Türkiye EKMUD Kongresi. 2018 Antalya.
8. Durdu B. Seyahat Öncesi Proflaksi. In: EKMUD ed. EKMUD İstanbul Günleri, İstanbul2015.