Zatürre (Pnömoni)

Halk arasında akciğer enfeksiyonlarına genel olarak zatürre ismi verilmektedir. Toplumda erişkin yaş grubunda en sık zatürre yapan bakterinin ismi ‘Streptococcus pneumoniae’dir.  Bu bakteri sağlıklı kişilerde burun-yutak bölgesinde yerleşip orta kulak enfeksiyonuna ve sinüzite yol açsa da bazı durumlarda akciğer, beyin ve eklemleri de etkileyebilir. Yakın temas ile de kişiden kişiye bulaşır.

Her yıl dünya üzerinde 1.5 milyonu ilk 5 yaştaki çocuklar olmak üzere 4.300.000 insan zatürre nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Pnömokoklar bu hastalıklara en sık neden olan bakteridir. Hastalık damlacık yolu ile bulaşır ve özellikle 2 yaş altı çocuklarda ciddi enfeksiyonlara neden olur. Hastalık kış ayları ve baharın ilk aylarında daha sık görülmektedir.

Küçük çocuklar, yaşlılar, astım ve KOAH gibi kronik akciğer hastalığı olan kişiler, şeker hastaları, kronik kalp hastalığı olanlar, kalp yetmezliği olanlar ve bağışıklık sistemi bozuk hastalarda görülen zatürrenin çok ağır seyretme riski sağlıklı kişilere göre çok daha yüksektir. Örneğin kronik akciğer enfeksiyonu olan birisinde zatürre riski normal kişilere göre 10 kat daha fazladır. Her 4 kronik bronşit hastasından birisi zatürre nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Benzer şekilde şeker hastalarında da zatürre riski normal kişilere göre 3 kat daha fazladır ve zatürre geçiren şeker hastalarında da en sık rastlanan bakteri de yine Streptococcus pneumoniae’dir.  Hem şeker hastalığı hem de kalp hastalığı olanlarda zatürre riski 7 kat artmıştır hem şeker hastalığı hem kalp hastalığı hem de bronşiti olan kişilerde ise bu risk 17 kat artmış olarak görülmektedir. Kısacası sağlıklı bir kişide basit bir orta kulak enfeksiyonu yapan bu bakteri küçük çocuklarda, 65 yaşın üstendeki yaşlılarda, astım ve KOAH gibi kronik akciğer hastalığı olan kişilerde, şeker hastalarında, kronik kalp hastalığı olanlarda, kalp yetmezliği olanlarda ve bağışıklık sistemi bozuk gruplarda çok daha ağır ve ölümcül enfeksiyonlara neden olur. Böyle durumlarda zatürre, beyin zarı enfeksiyonu, karın zarı enfeksiyonu, eklem enfeksiyonu, kemik zarı enfeksiyonu, kalp kapakçık enfeksiyonu ve kalp zarı enfeksiyonu yapabilir.

20. yüzyılın başında Penisilinin bulunması ile birlikte zatürre hastalığından ölümler hızla azalmıştır. Ancak yıllar sonra antibiyotiklere karşı direnç artması nedeniyle son yıllarda ciddi ve ölümcül enfeksiyonlar arasında yerini almış olan zatürre hastalığı aşı ile korunabilir hastalıklar arasındadır. Amerika Birleşik Devletlerinde aşılama uygulaması başlaması ile aşı içeriğinde bulunan bakteri tiplerine karşı enfeksiyon %99 oranında azalma göstermiştir. Ülkemizde de Sağlık Bakanlığı tarafından çocuk aşılaması 2008 yılından itibaren uygulanmaktadır.

Zatürre Aşısı (Pnömokok Aşısı)

İki tip zatürre aşısı vardır: Polisakkarit Pnömokok Aşısı ve Konjuge Pnömokok Aşısı. Konjuge Pnömokok aşısı ömür boyu kalıcı bağışıklık sağlamaktayken Polisakkarit aşı ile kazanılan bağışıklık daha kısa ömürlüdür.

Sağlık Bakanlığımız tarafından Aile Sağlığı Merkezlerimizde yıllardır bebeklik dönemi itibarıyla 2. – 6. ay ve 1 yaşında olmak üzere 3 doz Konjuge Pnömokok aşısı ile zatürre bağışıklaması yapılmaktayken, 2016 yılı itibarı ile 65 yaş üstündeki bütün hastalar ve 65 yaş altında olup şeker hastalığı, kronik bronşiti, koroner arter hastalığı, kalp yetmezliği ve bağışıklığı düşük olan erişkin hastaların da tek doz Konjuge Pnömokok aşı ile tamamen ücretsiz ve reçetesiz bağışıklamaları yapılmaya başlanılmıştır. Konjuge aşılar Sağlık Bakanlığı tarafından temin edilmekte ve Aile Sağlığı Merkezlerine dağıtılmaktadır. Polisakkarit Pnömokok aşılarsa hasta adına hekimlerce reçete edilerek eczanelerden temin edilmektedir.

65 yaş üzeri herkese ve 65 yaş altındaki astım ve KOAH hastalarına, diyabetik hastalara, kronik iskemik kalp hastalarına ve kalp yetmezliği olanlara, bağışıklığı düşük hastalara, kronik böbrek yetmezliği hastalarına, kanser hastalarına Pnömokok aşısı uygulanmalıdır. Aşı uygulaması önce Konjuge Pnömokok Aşısı sonra Polisakkarit Pnömokok Aşısı (bağışıklık sistem bozukluğu olanlarda en az 8 hafta ara ile, 65 yaş üzeri olanlarda ise 1 yıl sonra olmak üzere) yapılması şeklinde olmalıdır.

65 yaşından küçüklerde ilk aşı olarak Konjuge Pnömokok aşısının yapılması, ardından 1 sene sonrası polisakkarit aşının 5 yıl arayla 2 doz daha yapılması ve üçüncü dozun 65 yaşından sonra ve son dozdan en az 5 yıl sonra yapılması önerilir. 65 yaşından büyüklerde ise polisakkarit aşının tek dozu yeterlidir. Önce polisakkarit aşısı yapıldıysa konjuge aşı yapılması için geçmesi gereken süre 1 yıldır.

Eğer daha önce yapılan aşılar ile ilgili hiçbir kayıt veya bilgi yoksa aşılar tavsiye edilen dozlarda yapılır, tekrar yapılmalarında bir sakınca yoktur. Ekstra dozun hastaya zararı olmayacaktır. Laboratuvarda kanıtlanmış pnömokoka bağlı zatürre olsa dahi aşının yine de yapılması önerilir. İki aşının da yan etkileri çok nadirdir ve bu iki aşı da oldukça güvenlidir. Size uygun aşının seçimi tedavi şeması için Aile Hekiminiz ile görüşmeniz tavsiye edilir.

Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Kurumu tarafından yürürlüğe alınan Genişletilmiş Bağışıklama Programı kapsamında, 65 yaş üzerindeki herkese ve 18-64 yaş arasındaki KOAH, astım, diyabet, kronik kalp yetmezliği, kronik böbrek hastalığı, kanser gibi eşlik eden hastalığı olan risk gruplarına zatürre aşılarının Aile Sağlığı Merkezleri’nde ve aşıya erişimin mümkün olduğu hastanelerde ücretsiz uygulaması başlamıştır.

REFERANSLAR:  Erbay A, Kader Ç, Ede H, et al. Influenza and pneumococcal vaccination uptake in adults aged ≥65 years and high risk groups admitted to yozgat bozok university research and application hospital. Klimik Derg. 2018;31(3):205-209. doi:10.5152/kd.2018.50

Shrestha S, Foxman B, Weinberger DM, Steiner C, Viboud C, Rohani P. Identifying the interaction between influenza and pneumococcal pneumonia using incidence data. Sci Transl Med. 2013;5(191):191ra84-191ra84. doi:10.1126/scitranslmed.3005982

Frenck RW, Gurtman A, Rubino J, et al. Randomized, Controlled Trial of a 13-Valent Pneumococcal Conjugate Vaccine Administered Concomitantly with an Influenza Vaccine in Healthy Adults. Clin Vaccine Immunol. 2012;19(8):1296-1303. doi:10.1128/CVI.00176-12

Rudan I, Boschi-pinto C, Biloglav Z, Mulholland K, Campbell H. WHO | Epidemiology and etiology of childhood pneumonia Epidemiology and etiology of childhood pneumonia WHO | Epidemiology and etiology of childhood pneumonia. Bull World Health Organ. 2010;22(i):9/11.

Canada. National Advisory Committee on Immunization, Public Health Agency of Canada. Update on the Use of 13-Valent Pneumococcal Conjugate Vaccine (PNEU-C-13) in Addition to 23-Valent Pneumococcal Polysaccharide Vaccine (PNEU-P-23) in Immunocompetent Adults 65 Years of Age and Older – Interim Recommendation. https://www.canada.ca/en/public-health/services/publications/healthy-living/update-use-of-13-valent-pneumococcal-conjugate-vaccine-pneu-c-13-in-addition-to-23-valent-pneumococcal-polysaccharide-vaccine-pneu-p-23-immunocompetent-adults-65-years-and-older-i. Accessed December 23, 2019

Prevention of Pneumococcal Disease: Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/00047135.htm. Accessed December 23, 2019.

WHO | Epidemiology and etiology of childhood pneumonia. WHO. 2011. https://www.who.int/bulletin/volumes/86/5/07-048769/en/. Accessed December 16, 2019.

AŞI REHBERİ AŞI EĞİTİM PLATFORMU. https://asirehberi.saglik.gov.tr/asi-takvimi. Accessed December 23, 2019.